Wanneer je een kind zou vragen een wetenschapper te tekenen, is de kans groot dat er een poppetje met warrig haar in een witte jas op papier verschijnt. Dit stereotype beeld van wetenschappers blijkt al op jonge leeftijd te bestaan. Inmiddels werken in de wetenschap allang niet meer alleen maar oude grijze mannen in een witte jas. Maar wat betekent dat voor de manier waarop het algemene publiek naar wetenschappers kijkt? Nemen mensen je eigenlijk wel serieus als je geen witte oude grijze man bent, maar bijvoorbeeld een jonge vrouw?
Ik dook de literatuur in en stuitte op een interessante studie. De onderzoekers Gheorghiu en collega’s (2017) vroegen in één van hun experimenten aan deelnemers om gezichten van wetenschappers te beoordelen op kenmerken als competent, sociaal, moreel en aantrekkelijk. Vervolgens onderzochten zij in een reeks experimenten hoe geïnteresseerd een algemeen publiek is in het onderzoek van diezelfde wetenschappers.
Het 'Ugly Einstein' effect
Wat blijkt? Wetenschappers die als competent, moreel én aantrekkelijk worden beschouwd, kunnen rekenen op meer interesse in en betrokkenheid bij hun onderzoek dan wetenschappers die weliswaar als competent en moreel, maar minder aantrekkelijk worden beschouwd. Maar - en nu volgt een andere interessante bevinding - het onderzoek van de laatste groep (de minder aantrekkelijke wetenschappers) wordt wel vaker als ‘high quality’ beoordeeld dan het onderzoek van de meer aantrekkelijke wetenschappers.
Dit principe wordt ook wel omschreven als het 'Ugly Einstein' effect. Daarmee wordt bedoeld dat je als wetenschapper niet én slim én aantrekkelijk tegelijkertijd kan zijn. Een merkwaardige en onterechte opvatting, die gebaseerd is op stereotyperingen in onze maatschappij. Denk bijvoorbeeld aan knappe, blonde vrouwen die nog steeds vaak in films worden weggezet als minder slim. Het stereotype beeld van wetenschappers is net zo hardnekkig. Denk ook aan films waarin wetenschappers worden neergezet als nerdy, stoffige en sociaal onhandige types.
En nu?
Tsja, wat moet je hier als wetenschapper nu mee? Ik denk dat het vooral goed is om je ervan bewust te zijn dat het publiek je niet alleen beoordeeld op wát je zegt, maar ook met welk voorkomen je dat doet. Dat geldt zeker in situaties waarin je heel zichtbaar je kennis deelt, zoals op televisie, tijdens een publiekslezing of op Youtube.
Voor politici is het de normaalste zaak om bewust te kiezen voor een bepaalde kleur blouse, schoenen of pak om hun boodschap zo goed mogelijk over te brengen op de kiezer. Zo ver hoeft het niet te gaan binnen de wetenschap. Maar waar het bínnen de wetenschap vooral draait om inhoud en niet om jou als wetenschapper, draait het buiten de wetenschap niet alleen om wat je zegt maar zeker ook om wie jij bent en wat je uitstraalt. Het is maar dat je het weet.
Meer weten over dit onderwerp? Bekijk dan ook het artikel van Wellong en collega's (2020).